در انسان شناسی عرفان اسلامی، انسان، اشرف و زبده همه مخلوقات است و عصاره همه انسانها، انسان کامل است؛ چون جامع همه حضرات و مظهر اسم (( الله )) میباشد. لذا انسان کامل، خلیفه خدا بر روی زمین بوده و عالَم هیچگاه از وجود او خالی نیست. انبیا و اوصیای الاهی مصداق انسان کاملاند و اکمل و اتم آنها، پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله و سلم میباشد و پس از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه مطهر، اهل بیت علیهم السلام نمونههای روشن انسان کامل هستند. انسان کامل در همه زمانها، هادی و مرشد خدا جویان و سالکان طریقت میباشد.
در تصوف و عرفان اسلامی، از انسان کامل با القاب، نامها، تعابیر، ویژگیها و اوصاف متفاوت و متعددی یاد کردهاند که از نظر مفهوم و مصداق به هم نزدیک و مترادف میباشند که از جمله آنها عبارتند از: خلیفه، امام، قطب، غوث، هادی، مهدی، صاحب الزمان. حال این سؤال قابل طرح است که بین عناوین و نامهای متعدد انسان کامل، در عرفان اسلامی با حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ، امام دوازدهم شیعه امامیه چه ارتباط معنایی و مصداقی وجود دارد؟ در بررسی اجمالی انجام شده، به نظر میرسد الفاظ و اوصاف به کار رفته برای انسان کامل در تصوف و عرفان اسلامی، مترادفات و القاب و اوصاف ((مهدویت شیعی)) است که در متون و آثار عرفانی، به صورت صریح، یا با رمز و اشاره آمده است. در این مقاله به بررسی تجلّی انسان کامل و امام زمان شیعی در آیینه عرفان اسلامی پرداخته شده است.